Ideologiczna koncepcja III Rzymu fundamentem rosyjskiego imperializmu.

Jeśli chcemy rozpocząć rozważania nad rosyjską koncepcją III Rzymu powinniśmy cofnąć się najpierw do czasów antycznych.

W 324 r. pierwszy chrześcijański Cesarz Rzymu Konstantyn I Wielki przeniósł swoją stolicę nad Bosfor. Dawną grecką kolonię Bizancjum przebudował w najpotężniejsze i najbogatsze miasto ówczesnego świata. Chrześcijaństwo, które przestało być prześladowane przez aparat władzy a zarazem stało się religią władców Imperium zaczęło przeżywać swój rozkwit.

Bizancjum z 555 r.

W 476 r. barbarzyński wódz rzymskiej armii Odoaker wszczął bunt na czele swoich wojsk i obalił ostatniego Cesarza zachodnio rzymskiego Romulusa Augustulusa. Chcąc zalegalizować swoją władzę nad Tybrem odesłał Cesarzowi Zenonowi insygnia władzy cesarskiej do Konstantynopola zarazem dając do zrozumienia, że jest zależny od Cesarza w Konstantynopolu.

Władza cesarska w Konstantynopolu przetrwała 1000 lat dłużej. Cesarstwo Bizantyjskie, w które przekształcił się wschodni Rzym upadło pod naporem Turków osmańskich w 1453 r. Ostatni Basileus i Autokrator Konstantyn XI ginie w obronie upadającego Cesarstwa ( Basileus był naczelnym

Godło Bizancjum

wodzem oraz najwyższym sędzią. Stanowił także najwyższe zwierzchnictwo nad Kościołem Wschodnim). Jednocześnie wraz ze śmiercią ostatniego władcy nie ginie sukcesja cesarska. Ostatni władca Bizancjum posiadał dużą rodzinę. Do krewnych cesarskich należała rodzina Paleolog zarządzająca despocją Morei na terenie Grecji. Ta rodzina za pośrednictwem Zofii Paleolog, która była bratanicą ostatniego władcy Bizancjum przyczyniła się do usankcjonowania rosyjskiej idei III Rzymu.

Należy podkreślić fakt, że stolicą Chrześcijaństwa prawosławnego od czasów wielkiej schizmy był Konstantynopol. Dopiero upadek Cesarstwa spowodował przesunięcie środka ciężkości na Ruś. Godnym zaznaczenia faktem historycznym jest sobór florencki w trakcie, którego bizantyjscy biskupi prawosławni w zamian za pomoc zachodu w obronie Bizancjum przed islamskimi Turkami zgodzili się wejść pod jurysdykcję Ojca Świętego doprowadzając do ponownego zjednoczenia Kościoła. Uczestnikami soboru byli również ruscy

Współczesne rosyjskie godło

biskupi Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Ci biskupi odmówili posłuszeństwa Papieżowi a upadek Konstantynopola spowodował, że to Moskwa stała się nowym centrum świata prawosławnego.

Upadek Bizancjum dał władcom Moskwy szansę na imperialną politykę, jako spadkobiercę Konstantynopola. Moskiewski książę Iwan III ożenił się w 1472 r. z bratanicą ostatniego Cesarza Bizancjum Zofią Paleolog. W 1478 przyjął nieuznawany w Rzeczypospolitej cesarski tytuł Cara, zawłaszczył cesarski bizantyjski herb dwugłowego orła oraz wprowadził na swoim dworze bizantyjski ceremoniał.

Ideologicznym fundamentem budowy Imperium miała stać się na początku XVI w. idea trzeciego Rzymu stworzona przez prawosławnego mnicha Filoteusza z Pskowa. Według tego prawosławnego mnicha po upadku pierwszego Rzymu i po upadku drugiego Rzymu, czyli Konstantynopolu trzecim Rzymem miała stać się Moskwa. Moskwa miała stać się depozytariuszem prawdziwej wiary. W idei tej Rosja staje się ziemią świętą, świętą Rusią. Filoteusz zaprezentował swoją ideę ojcu Iwana IV Groźnego Wasylowi III. Napisał księciu znamienne słowa, które stały się ideologiczną podporą imperialnej Moskwy: „dwa Rzymy upadły, trzeci stoi, czwartego nie będzie, gdyż twoje królestwo chrześcijańskie przez żadne inne nie zostanie zastąpione”.

Rosyjskie Prawosławie zaczęło rozwijać się zgodnie z bizantyjską doktryną funkcjonującą od czasów Cesarza Justyniana a według której Kościół i państwo miało koegzystować ze sobą w harmonii tworząc swoisty sojusz ołtarza i tronu dając podbudowę pod rosyjski nacjonalizm. Idea trzeciego Rzymu stała się pretekstem do prowadzenia ekspansywnej polityki prowadzonej przez Moskwę. 

Iwan Groźny

Idea „Trzeciego Rzymu” oraz idea „Świętej Rusi” przelewa się na współczesną koncepcję „Ruskiego Mira”, według której wszyscy prawosławni oraz rosyjskojęzyczni tworzą odrębną cywilizację, w której Moskwa ma odgrywać centrum politycznej i kulturowej zwierzchności. Z tego powodu Rosja dobrowolnie nie zrezygnuje ze swoich wpływów np. na Białorusi czy Ukrainie.

Współczesnym zwolennikiem słów mnicha Filoteusza, że „pierwszy Rzym upadł na skutek herezji, drugi Rzym – Konstantynopol – na skutek zdrady prawdziwej wiary, trzecim

Wasyl III

 Rzymem jest Moskwa, a czwartego już nie będzie” jest Aleksander Dugin, główny ideolog rosyjskiego imperializmu i eurazjatyzmu, nazywany ideologiem Putina. Dugin twierdzi, że Rosja jest ostoją nie tylko Chrześcijaństwa, ale całej europejskiej cywilizacji. Porównuje Moskwę, jako imperium lądu do Rzymu walczącego przeciwko morskiej potędze Kartaginie. Twierdzi, że wojna między morzem a lądem trwa już 2200 lat a obecnym spadkobiercą Kartaginy są zepsute moralnie USA. Z powodu obecnej pozycji Dugina, warto zapoznać się z kilkoma jego stwierdzeniami:

„Rosyjski car powinien stać się carem ogólnoeuropejskim, a tym samym odtworzyć Cesarstwo Rzymskie i Bizantyńskie. Wyobraźcie sobie przyłączenie Europy. … Podbijemy wszystko! Przejmiemy jednocześnie wszystkie europejskie wysokie technologie!”.

„Rosjanie zmobilizują się dla wielkiego celu. A tym wielkim celem jest przyłączenie Europy. … Podobają wam się europejskie technologie? Weźmy je. … To jest proste, zdobywamy Europę i już mamy wszystkie wysokie technologie! … Zdobycie Europy!

Zofia Paleolog

Rosyjski car czy rosyjski prezydent – jedyny dla całej Europy. … To jest sedno całego imperium, które po prostu przywrócimy na swoje miejsce – Europejskie, Rzymskie, Greckie, Bizantyjskie Imperium z rosyjskim carem na czele”.

„Przyjmijcie Rosję do Europy wtedy Europa będzie ruską Europą, wtedy Rosja skończy z tymi

 »przyjaciółmi« (państwa Europy Środkowowschodniej) raz na zawsze. To jakieś nieporozumienie, dlaczego mamy je znosić! Wtedy przyjdzie Rosja i powie: Aha! Złapaliście się! Powiemy do nich: Chcieliście uciec przed nami, co?”.

„Żadnego PKB nie zamierzamy podnosić. Dlatego że jest nam to obojętne. … Budujemy imperium. Oni budują Unię Europejską, też swoiste imperium. Lecz jego podstawy są zbyt kruche. Jeżeli gospodarka nie odniesie sukcesu, oni się rozsypią. My natomiast powiemy: niezależnie od stanu gospodarki, co rosyjski car (nasz rosyjski rzymski car) powie – to będzie! A gdzie wy się podziejecie? Gospodarka to dobrze, ale to nie ma znaczenia. Nie samym przecież chlebem… przypomni car”.

Aleksander Dugin

Warto podkreślić, że idee Dugina są wcielane w życie przez rosyjski establishment od kilkunastu lat a jego książka „Podstawy

geopolityki” opublikowana przy wsparciu Wydziału Strategii Akademii Wojskowej Sztabu Generalnego Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej jest obowiązkową lekturą w Akademiach Wojskowych.

Idea III Rzymu była początkowo ideą czysto religijną. Miała propagować prawosławie oraz zwalczać „heretycki zachód” i Papiestwo. Jednak z czasem stała się podstawą rosyjskiego imperializmu oraz ideologicznym pretekstem rosyjskiego ekspansjonizmu. Obecnie widzimy renesans tej idei w rosyjskiej polityce. Dobrym przykładem jest Prezydent Putin, były ateista, komunista i oficer KGB a obecnie efektownie manifestujący swe Chrześcijaństwo w rosyjskiej Cerkwi.

Piotr G. Żurek

Zgoda na kopiowanie całości lub fragmentów, pod warunkiem podania źródła - crusader1973.blogspot.co.uk