Ukraińska myśl geopolityczna

Zanim zaczniemy nasze rozważania na temat ukraińskiej myśli geopolitycznej zastanówmy się czym jest „Ukraina”. „Ukraina” oznacza kraj pograniczny. „Ukraina, to każda ziemia na kraju czyli na krańcu, u granicy, u kraju państwa położona” w Geografii historycznej ziem dawnej Polski - Zygmunt Gloger

Określenia „Ukrainy” użyto po raz pierwszy w roku 1590, w tytule konstytucji sejmowej według projektu Jana Zamoyskiego: „Porządek ze strony Niżowców i Ukrainy”. Określała ona tereny dwóch województw Korony: bracławskiego i kijowskiego, czyli od dolnego Dniestru do środkowego i dolnego Dniepru i dalej za wschodnim brzegiem Dniepru (Zadnieprze) w kierunku rzeki Doniec.

Więc tak naprawdę ani Podola, ani Wołynia, ani ziemi halicko-lwowskiej, ani tym bardziej ziemi  przemyskiej nigdy nie nazywano mianem „Ukrainy”. Faktem jest również to, że mieszkańcy tych ziem nigdy aż do XX w. nie nazywali się mianem Ukraińców. Określenie „narodu ukraińskiego” pojawiło się za sprawą M. Hruszewskiego, ukraińskiego wolnomularza, historyka, polityka i „wychowańca rosyjskiej szkoły antypolskiej”. Na terenie zaboru austriackiego sztuczne pojęcie narodu ukraińskiego wykorzystywały władze Habsburdzkie chcąc zneutralizować żywioł polski.

„Znikła już z prasy prastara Ruś, a zjawiła się hałaśliwa i niespokojna, jakaś neokozacka „Ukraina”, jako nomenklatura agitacyjna.” – pisał w 1922 Franciszek Rawita-Gawroński

Skoro poznaliśmy już etymologię pojęcia Ukrainy i Jeśli chcemy zrozumieć myślenie o otaczającym świecie, o polityce i stosunkach międzynarodowych przez współczesnych przedstawicieli narodu ukraińskiego musimy poznać źródła i fundament, na którym zbudowany jest ich tok myślenia.

Takim źródłem jest ukraińska myśl geopolityczna kształtowana w latach ’30 i ’40 XX w.. Jednym z przedstawicieli ukraińskiej myśli geopolitycznej był żyjący między 1900 r. a 1944 r. Jurij Łypa (https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Lypa-Jurij;3935501.html , https://kresy.pl/wydarzenia/ukraina-lokalne-wladze-uczcily-pamiec-ideologa-ukrainskiego-rasizmu/  ), lekarz, pisarz i geopolityk. W czasie rozkładu imperium rosyjskiego służył, jako ochotnik w armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. Po upadku tego tworu politycznego i wyjścia z internowania mieszkał w Polsce. Studia medyczne ukończył w Poznaniu w 1928 r.. Mieszkając w Polsce angażował się w życie społeczne i polityczne społeczności ukraińskiej w Polsce. Utrzymywał ścisłe kontakty w latach ’30 XX w. z organizacją ukraińskich nacjonalistów. W 1940 r w Warszawie utworzył ukraiński instytut czarnomorski, gdzie analizowano geopolityczne położenie przyszłej Ukrainy. W trakcie II wojny światowej związany z UPA. Był w kręgu zainteresowania III Rzeszy Niemieckiej. W 1943 Berlin zaproponował mu stanowisko premiera marionetkowego rządu ukraińskiego, którego nie przyjął. Jurij Łypa był twórcą koncepcji znanej pod nazwą „doktryny czarnomorskiej”. Sprzeciwiał się koncepcjom sojuszy Ukrainy z Rosją czy Niemcami czy Polską. Łypa uważał, że przyszła Ukraina powinna budować własny blok geopolityczny. Nie widział w nim Polski czy Rosji. W skład takiego bloku miała wejść Rumunia, Bułgaria, Jugosławia, Grecja, Turcja, Iran i kraje Kaukazu. Taki przyszły blok geopolityczny nazwano „Wspólnotą Czarnomorską”. Podobnie jak Eugeniusz Romer w przypadku Polski tak Łypa uważał, że sieć hydrograficzna konstytuuje Ukrainę. Większość ukraińskich rzek spływa z północy na południe do morza Czarnego, które uważał za oparcie gospodarczo polityczne przyszłego państwa. Główną osią hydrologiczną państwa mają być Dniestr, Dniepr, Don, Kubań i ich dorzeczy. Państwo miało się rozciągać od zachodniego wybrzeża Morza Czarnego po zachodnie wybrzeże Morza Kaspijskiego na wschodzie z obszarem Kaukazu i rosyjskim Dagestanem. Newralgicznym miejscem dla bezpieczeństwa przyszłej Ukrainy według Łypy jest południowe Polesie na Białorusi. Z tego powodu chcąc zabezpieczyć przyszłe państwo z tej strony rozważał nawet federację z Białorusią. Na południu kluczowym miejscem był Krym i jego strategiczne miejsce, które daje możliwość panowania na Morzu Czarnym. Ważnym elementem była kontrola nad Mołdawią i ujście Dniestru. Włączenie Iranu do bloku geopolitycznego dawałoby Ukrainie możliwość wyjścia na szerokie wody oceaniczne na południu przez zatokę perską. Jurij Łypa wszystkie swoje przemyślenia dotyczące swojej koncepcji zawarł w trzech swoich pracach, „Przeznaczenie Ukrainy” z 1938 r., „Doktryna czarnomorska” z 1940 r. i w „Podziale Rosji” z 1941 r.. Projekt Jurija Łypy był postrzegany, jako projekt przeciwstawny dla tzw. „Międzymorza”, którego teoretykami byli Polacy.

Kolejnym przedstawicielem ukraińskiej myśli geopolitycznej był Mikołaj Michnowski. Był prawnikiem, pracował, jako adwokat w Charkowie. Współorganizator Ukraińskiej Narodowej Partii (UNP) i twórcą jej ideowego programu.  Widząc słabość kulturową zamieszkujących ten obszar Europy Rusinów, którzy jak Czartoryscy, Wiśniowieccy czy Czetwertyńscy ulegli polonizacji lub jak ludzi pokroju Gogola, którzy szybko ulegli rusyfikacji postulował za utworzeniem niepodległej Ukrainy. Michnowski nie widział możliwości federacji przyszłości przyszłego państwa ukraińskiego z Rosją. Uważał, że Ukraina nie miałaby szans na równą pozycję w takim układzie. Michnowski zdawał sobie sprawę z bardzo niskiej samoświadomości narodowej Ukraińców, co za tym idzie wiedział, że wymagało to stworzenia i spopularyzowania programu politycznego. W swoich publikacjach popularyzuje ideę „samostijnej Ukrainy” w wymiarze politycznym i geopolitycznym. Nie konkretyzując wielokrotnie pisze o „jednej, jedynej, nierozdzielnej, wolnej, niepodległej Ukrainie od Karpat po Kaukaz”. Chcąc zachowania odrębności etnicznej w 1901 r. ogłosił „dziesięć przykazań” dla nowo wstępujących do UNP. Szczególnie drugi punkt powinien być dla nas ważny, ponieważ otwarcie mówi o wrogości do Polaków – (…) Wszyscy ludzie to twoi bracia, ale Moskale, Lachy i Madziarzy – to wrogowie naszego narodu(…). Program terytorialny Michnowskiego, w którym mówił o państwie od Karpat po Kaukaz nie zawierał konkretnych szczegółów, jednak zaczęto brać go dosłownie a nawet go modyfikowano do stanu: „od Sanu po Wołgę”, „od Tatr po Kaukaz”, „od Osturny (obecnie w granicach Słowacji) po Elbrus”, itd. Był twórcą hasła „Ukraina dla Ukraińców”, które w późniejszym czasie doprowadziło do rzezi wołyńskiej spowodowanej przez szowinistyczne bandy banderowskie. Ktoś może powiedzieć, że my Polacy też mamy swoje „Polska dla Polaków”. Jednak w polskiej myśli narodowej w przeciwieństwie do ukraińskiej narodowość jest inaczej postrzegana. My Polacy narodowość postrzegamy na fundamencie kultury a nie krwi. Z tego powodu Polakiem może być każdy, kto przyjmie polską kulturę i tradycję. Takim przykładem może być doktor Bawer Aondo-Akaa, uczestnik „Marszu Niepodległości” (http://prawy.pl/61445-prawdziwy-polak-bawer-aondo-akaa-doktor-murzyn-niepelnosprawny-prawicowiec-z-marszu-niepodleglosci/ ) czy wcześniej wymienione rodziny Czartoryskich czy Wiśniowieckich. Wszystkich, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej na ten temat zachęcam do posłuchania prof. Marka Chodakiewicza. Jednak powróćmy do omawianego tematu.

Kolejnym godnym zainteresowania ze względu na omawiany temat przedstawicielem „narodu ukraińskiego” jest Stefan Rudnicki, urodzony w Przemyślu, geograf. Rudnicki w wydanym przez siebie atlasie geograficznym umieścił mapę terytorium Ukrainy pt. „Geograficzna mapa ziem, na których żyją Ukraińcy.” Na, której zamieścił zasięg etniczny narodu ukraińskiego mający wymowę czysto polityczną. Obszar ukraiński zaczynał się na zachodzie od Siedlec i Lublina po Kaukaz i Morze Kaspijskie na wschodzie. Rudnicki jest autorem dwóch pozycji,: „Ukraina und die Ukrainer” i „Ukraina. Land und Volk”. Autor tych pozycji a szczególnie tej drugiej określił ukraiński obszar etniczny. Do ziem ukraińskich będących pod panowaniem Rosji zaliczał,: Wołyń, Podole, Kijowszczyznę, Krym, gubernie: chersońską, charkowską, czernihowską, połtawską, odeską oraz część guberni kurskiej, woroneskiej i grodzieńskiej, a także Kraj Stawropolski, wschodnią część Królestwa Kongresowego, czyli Chełmszczyznę i wschodnie Podlasie z Zamościem, Chełmem, Krasnymstawem i Drohiczynem. Obszary ukraińskie pod panowaniem Habsburgów to według Rudnickiego: wschodnia Galicja, północno-wschodnia część Królestwa Węgierskiego oraz północno-zachodnia Bukowina. Rudnicki w swoich rozważaniach nad przyszłą Ukrainą szczegółowo wytyczył zachodnią granicę Ukrainy: przechodzi ona od Grybowa poprzez Gorlice, Duklę, następnie przecina San w pobliżu Sieniawy i Jarosławia. Powyższy zasięg terytorialny miał stać się w przyszłości bazą programową dla wszystkich ukraińskich ugrupowań nacjonalistycznych. Rudnicki stworzył również podział polityczno – geograficzny Europy wschodniej. Podzielił tą część Europy na pięć regionów: Bałtycki, Uralski, Polarny, Moskiewski i Ukraiński. Utworzenie Ukrainy o zasięgu, jaki przewidywał Rudnicki spowodowałby odcięcie Rosji od Morza Czarnego i Kaukazu. Kluczowym elementem tej układanki byłby półwysep krymski. Trzeba pamiętać o wyjątkowości tego półwyspu. Kto kontroluje Krym, ten kontroluje Morze Czarne. Jeśli jest to zrozumiale to rozumiemy obecną rozgrywkę o Krym między Rosją a Ukrainą. Po zakończonej I wojnie światowej Rudnicki wzorując się na polskiej koncepcji międzymorza stworzył własną koncepcję federacyjną z pominięciem Polski i Rumuni. W skład takiego bloku miały wejść według Rudnickiego: Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia. Koncepcja ta, jak większość ukraińskich koncepcji stała się utopijna. Ukraińcy nie posiadali na tyle własnej samoświadomości narodowej umożliwiającej wywalczenie własnej niepodległości, co spowodowało, że część Ukrainy stała się republiką związkową ZSRR.

Najbardziej radykalnym w swych poglądach przedstawicielem ukraińskiej geopolityki był Dymitr Doncow.  Twórca integralnego nacjonalizmu ukraińskiego. Pochodził z rosyjskojęzycznej rodziny ukraińskiej. Był działaczem Ukraińskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej. W późniejszym czasie wokół jego osoby powstała pierwsza ukraińska partia nacjonalistyczna UPNR, która była zalążkiem późniejszej szowinistycznej organizacji OUN. Doncow był zwolennikiem darwinizmu społecznego i narodowego. Uważał, że eliminacja słabszych społeczeństw przez silniejsze jest warunkiem pokoju a rywalizacja miedzy państwami prowadzi do pożądanej selekcji. Dzięki temu państwa, które pozostaną będą bardziej wartościowe. Doktryna Doncowa była pozbawiona jakichkolwiek zasad moralnych i etycznych, była przeciwieństwem wartości chrześcijańskich, na których zbudowana jest cywilizacja europejska, przejawiała się czystym szowinizmem.  Doncow, jako człowiek zafascynowany niemieckim nazizmem wydziela pięć ras. Według Doncowa najwartościowszą jest rasa nordycka, której przedstawicielami według Doncowa są Ukraińcy. Uważał, że jako przedstawiciele takiej rasy, Ukraińcy predysponują do zbudowania olbrzymiego imperium. Jednak, aby tego dokonać trzeba najpierw pokonać Polskę i Rosję w celu zbudowania niepodległej Ukrainy. W pierwszej kolejności trzeba zjednoczyć politycznie wszystkie tereny zamieszkałe przez Ukraińców a w drugiej kolejności rozpocząć na szeroką skalę akcję edukacji narodowej. Przyszłe państwo według Doncowa musi mieć charakter agresywny, gdyż poprzez wojny i podboje Ukraina będzie mogło zapewnić godną pozycję w Europie. W okresie I wojny światowej uważał, że ziemie ukraińskie powinny dostać się pod kuratelę Austro-Węgier uzyskując autonomię. W tym okresie należałoby dokonać szeroko zakrojonej edukacji stymulującej proces narodotwórczy. W następnym etapie można by było utworzyć w pełni niepodległe państwo. Jednak rewolucja w Rosji i przegrana państw centralnych pokrzyżowała jego plany.   Początkowo był realistą politycznym. Jednak rywalizacja Stalina i Hitlera doprowadziła go do radykalizacji swoich poglądów prowadzących do budowania imperialnego państwa ukraińskiego. Wydając w 1926 r. we Lwowie „Nacjonalizm” stał się ojcem „integralnego nacjonalizmu ukraińskiego”. Jego dorobek „intelektualny” stal się inspiracją dla formacji paramilitarnych przy tworzeniu własnych programów politycznych. Doncow ze względu na swoje poglądy stał się największym autorytetem doktrynalnym dla Organizacji Nacjonalistów Ukraińskich (OUN). Ideologiczna podbudowa prezentowana przez Doncowa i OUN prowadziła w konsekwencji do bliskiej współpracy z III Rzeszą oraz do eksterminacji ludności polskiej na Wołyniu i Podolu.

Innym przedstawicielem ukraińskiej myśli geopolitycznej był Włodzimierz Kubijowicz, który był zwolennikiem skrajnego determinizmu etnicznego. W okresie II wojny światowej ściśle współpracował z niemieckimi władzami Generalnego Gubernatorstwa. Był współtwórcą ukraińskiej dywizji SS „Galizien”, która po porażkach na froncie wschodnim przyjęła nazwę „14 Dywizja Grenadierów Waffen SS”. Kubijowicz był jednym z ukraińskich geografów. Zajmował się geografią ludności. Najbardziej interesowały go kwestie narodowościowe i stosunki ludności ukraińskiej ze swoimi sąsiadami,: Rosjanami, Polakami, Rumunami, Białorusinami, Słowakami i Żydami. Był twórcą pojęcia „Soborna Ukraina”. Koncepcja soborności polegała na zjednoczeniu wszystkich ziem etnicznie zamieszkałych przez Ukraińców w jedną całość. Kubijowicz uważał, że w skład państwa ukraińskiej powinny wchodzić ziemie gdzie przeważa ludność narodowości ukraińskiej. Do określenia etnicznych granic wykorzystywał dane o języku ojczystym i wyznanie mieszkańców. Opierał się przede wszystkim na najmniejszych jednostkach administracyjnych ignorując i pomijając charakter narodowościowy miast. W swych rozważaniach bagatelizował sprawy polityczne, społeczne i ekonomiczne. Pomijał kwestie własnościowe, kulturowe oraz aktualny status prawny, nie wnikał też szerzej w uwarunkowania historyczne. Granice państwowe powinny być zrewidowane i ponownie wytyczone na podstawie relacji narodowościowych. Kubijowicz w swych badaniach nie dostrzegał problemów istotnych na rzecz faktów mało istotnych. Udowadniał ukraińskość pojedynczych wsi koło przykładowo Przemyśla czy Woroneża a nie dostrzegał rusyfikacji Zaporoża czy Charkowa. To powodowało, że zasięg etniczny według Kubijowicza był bardzo rozległy włączając lubelskie, rzeszowskie i okolice Siedlec. Kubijowicz widział Ukrainę obejmującą obszar o powierzchni 932.1 tyś km2 (współczesna Ukraina ma 603,0 tys. km2). Według niego zjednoczenie wszystkich „ukraińskich ziem” powinno być głównym celem narodowego ruchu ukraińskiego. Realizacja planów Kubijowicza musiałaby doprowadzić do zmian geopolitycznych w Europie. Państwo ukraińskie miałoby blisko 1 milion km2. Realizacja tego projektu groziły destabilizacją oraz nieuniknionymi konfliktami militarnymi.

Podsumowując wiedza dotycząc ukraińskiej myśli geopolitycznej i przedstawicieli tego nurtu jest w Polsce mało znana. Wiedza na ten temat w czasach odrodzenia ukraińskiego szowinizmu, gloryfikacji morderców z OUN, UPA czy formacji SS Galizen jest niezmiernie ważna z powodów politycznych, ponieważ dotyczą stosunków między naszymi państwami. W Polsce wciąż słyszymy hasło „Nie ma niepodległej Polski bez niepodległej Ukrainy”. Polskie władze celowo nie dostrzegając pewnych spraw starają się za wszelką cenę wspierać państwo ukraińskie, które jawnie w ostatnich czasach gloryfikuje zagorzałych wrogów naszej ojczyzny.

Piotr G. Żurek

Zgoda na kopiowanie całości lub fragmentów, pod warunkiem podania źródła - crusader1973.blogspot.co.uk